Vervolging Sinti & Roma
14-01-2025

Door: Herinneringscentrum Kamp Westerbork
In 1983 werd het Herinneringscentrum Kamp Westerbork opgericht. Het Herinneringscentrum stelt zich ten doel informatie te verschaffen over de historische en actuele betekenis van kamp Westerbork. Impact bij bezoekers proberen we te bewerkstelligen in nauwe samenwerking met de verschillende aan Westerbork gelinieerde ‘herinneringsgemeenschappen’. Joden, Molukkers, maar bijvoorbeeld ook de Sinti en Roma gemeenschap.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden 500.000 Sinti en Roma uit heel Europa door de nazi’s vermoord. Op 16 mei 1944 vonden er op verschillende plaatsen in Nederland razzia’s plaats. Dezelfde dag nog arriveerden 578 Sinti, Roma en reizigers in kamp Westerbork. Na een verblijf van 3 dagen werden 245 Sinti en Roma naar Auschwitz gedeporteerd. Slechts 31 gedeporteerden zouden de oorlog overleven.
Samen met de Nederlandse Sinti en Roma gemeenschap hebben we in 2024-2025 het Nationaal Programma Herdenking Vervolging Sinti & Roma samengesteld. Onder het Nationaal Programma resideren meer dan 25 subprojecten die herinneren en herdenken, cultuur en erfgoed, en educatie en wetenschap op een interdisciplinaire wijze in uitvoering en uitkomst met elkaar verbinden.
Aanleiding
Impact maakt al decennia lang onderdeel uit van de levensader van het Herinneringscentrum. Doel is bij bezoekers een blijvende herinnering aan Westerbork te creëren. Een herinnering die gaat over toen, maar juist ook over nu. Die laat zien wat de doorwerking van oorlog is en de problemen toont waar veel herinneringsgemeenschappen nog altijd mee kampen.
Dit geldt ook voor de Sinti en Roma gemeenschap. De vervolging van de Sinti en Roma is een geschiedenis die na de bevrijding snel in de vergetelheid raakte. Tegelijkertijd bleef de stigmatisering bestaan. Verdween het antiziganisme niet.
Zelfs anno 2024 krijgen veel Sinti en Roma nog regelmatig te maken met eeuwenoude stereotyperingen. 1 op de 3 inwoners van Nederland voelde zich in 2022 bijvoorbeeld ongemakkelijk bij het idee dat hun buren Sinti of Roma zouden zijn. En 43% van de Sinti en Roma kreeg in 2022 te maken met hatelijke en intimiderende opmerkingen of gedrag.
Binnen het Nationaal Programma Herdenking Vervolging Sinti & Roma is, naast het herdenken van de gebeurtenissen van toen, het bestrijden van het hardnekkige hedendaagse antiziganisme een belangrijk doel.
Belangrijke lessen en inzichten
Hoewel het Nationaal Programma nog niet geëindigd is, merken we dat we al positieve impact hebben weten te creëren:
-Zo hebben we impact op de manier hoe beleidsmakers naar Sinti en Roma kijken en hebben we hen in contact met Sinti en Roma weten te brengen. Onder meer de gemeenten Amsterdam, West-Betuwe, Maastricht, Midden-Drenthe, Nijmegen en Roermond en de provincie Drenthe hebben zich aangesloten bij het project. De landelijke overheid heeft het Nationaal Programma verder onderdeel gemaakt van hun kabinetsbeleid.
-We hebben in de eerste 8 maanden van het project meer dan 60.000 mensen via het plaatsen van monumenten, het maken van tentoonstellingen, het uitvoeren van educatieve projecten en het ondersteunen van bijvoorbeeld theatervoorstellingen, in contact kunnen brengen met de geschiedenis en cultuur van de Sinti en Roma.
-We hebben een groot aantal maatschappelijke en culturele partners vanuit het Programma (beter) in verbinding kunnen stellen met de Sinti en Roma gemeenschap. Denk aan grote instellingen als het Nationaal Comité 4 en 5 Mei, en het Vrijheidsmuseum, maar juist ook kleinere, lokale partners.
Een blik op de toekomst
Impact is een complex begrip als het gaat om de kunst-, cultuur- en creatieve sector. Binnen deze sector wordt namelijk veel energie en geld besteed aan incidentele projecten in de vorm van (eenmalige) activiteiten of (kortlopende) wisseltentoonstellingen. Dergelijke projecten kunnen impact opleveren, maar dan (alleen) op de korte termijn. Voor structurele impact is het van levensbelang dat goede initiatieven niet na enkele maanden of een jaar stoppen, maar de kans krijgen om te groeien / er verder gebouwd kan worden op/aan deze initiatieven. Het is als instelling binnen de kunst-, cultuur- en creatieve sector echter veel moeilijker om een bestaand goed idee (project) te herfinancieren, dan om geld te vinden voor een compleet nieuw project.
Daarnaast zou het als het gaat om (succesvolle) impact wat ons betreft goed zijn om binnen de kunst-, cultuur- en creatieve sector de focus (ook) te verleggen naar het proces dat aan de basis ligt van een project, en niet alleen te kijken naar de eindresultaten (bijvoorbeeld het aantal bezoekers van een tentoonstelling, of de kwaliteit volgens experts van een project).